Mila na Dhana ya Ubaguzi wa Wanawake ni Tatizo katika Jamii

Imewekwa: September 25th, 2022

Sehemu kubwa ya mila na tamaduni za watanzania zimekuwa na mrengo wa kupendelea au kuegemea kwa wanaume zaidi na kubagua haki ya mwanamke katika kurithi au kumiliki mali. Ili kuweka usawa mbele ya sheria, mnamo mwaka 1999 Sheria ya Ardhi ya Vijiji Na. 5 ilifuta dhana nzima ya ubaguzi wa sheria za kimila. Kwa ufupi sheria hii ilileta usawa baina ya mwanaume na mwanamke katika kumiliki ardhi. Sheria imetamka kuwa;

“... sheria yoyote ya kimila inayowanyima wanawake, watoto au watu wenye ulemavu uhalali wa kumiliki mali, kutumia au kupata ardhi, basi sheria hiyo ya mila itakuwa batili...”

Pamoja na hayo, mila na desturi zimekuwa hazimtambuwi mjane kabisa katika dhana nzima kurithi mali za marehemu mume wake. Mila hazikuzingatia kabisa ushiriki au uchangiaji wa mjane katika kuchuma mali za familia ambazo mwisho wa siku hutambulika kama za mwanaume tu. Hata hivyo kwenye shauri la Maagwi Kimito vs Gibeno Werema Mahakama ya Rufani iliweka bayana kuwa sheria zote za kimila katika nchi hii lazima ziwe na hadhi sawa kwenye Mahakama kama sheria nyingine isipokuwa tu kama Katiba au sheria za nchi zitaelekeza tofauti. Kwa nukuu Mahakama ilisema: -

“...The customary laws of this country now have the same status in our courts as any other law subject only to the Constitution and any statutory law that may provide to the contrary...”

Kuna mifano kadhaa ambapo Mahakama zetu za juu zimetoa miongozo juu ya sheria za mila katika mirathi. Kwenye kesi ya Violet Ishengoma Kahangwa & Jovin Mutabuzi vs Administrator General & Mrs Eudokia Kahangwa Mahakama ya Rufani pamoja na mambo mengine ilielekeza kuwa;

“...that under paragraph 43 of the Local Customary Law (Declaration) (No.4) Order, 1963, G.N. No.436 as applied to the Bahaya tribe vide G.N. No. 605 of 1963, an illegitimate child cannot inherit from the father’s side upon his dying intestate...”

Kwa tafsiri rahisi Mahakama ya Rufani imesema kuwa katika mila za Wahaya mtoto wa nje hawezi kurithi mali za marehemu baba yake pale anapofariki bila ya kuacha wosia.

Mfano mwingine tunaupata kwenye shauri la Masudi Ally vs Chiku Masudi ambapo Mahakama Kuu ilisema:

“...that under paragraph 26 of the 2nd schedule of the Customary Law Declaration 436/1963 only children of the deceased have the right to inherit from their deceased’s parents’ property... it is the children - them alone - of the Deceased that are customarily entitled to inherit the entire property, (without exception), of their late father. The appellant having been a complete stranger to the family of the Respondent’s late father, he is equally a stranger to the property of the Respondent’s late father...”

Kwa Kiswahili Mahakama Kuu imesema kuwa ni watoto wa marehemu pekee wanaoweza kurithi mali za marehemu baba yao. Mtu baki haruhusiwi kurithi chini ya sheria za mila.

Inatupasa kuelewa vema kuwa kwenye shauri la Violet Ishengoma

(Supra) Mahakama ya Rufani ilitafsiri haki ya kurithi kwa mtoto wa nje ya ndoa kwa kuzingatia sheria za mila pekee. Hata hivyo kwa kwa upande mwingine na kwa kuzingatia kuzingatia Sheria ya Mtoto na shauri la Elizabeth Mohamed vs Adolf John Magesa Mahakama Kuu imesema kuwa mtoto wa nje ya ndoa anayo haki ya kurithi mali za marehemu baba yake. Pia kwenye shauri la Judith Patrick Kyamba vs Tunsume Mwimbe & 3 Others. ambapo pamoja na mambo mengine Mahakama Kuu imekuwa na mtazamo kuwa mtoto hapotezi haki ya kurithi mali ya mzazi wake kwa kigezo cha kuzaliwa nje ya ndoa. Kwa kuzingatia maamuzi ya Mahakama ya Kuu hadi sasa, (kwa kuwa bado maamuzi haya hayajatenguliwa na Mahakama ya Rufani) mtoto anastahili kurithi hata kama amezaliwa nje ya ndoa. Maamuzi haya ya Mahakama Kuu hayakinzani na maamuzi ya Mahakama ya Rufani kwenye shauri la Violet Ishengoma kwa kuwa sheria zilizotumika ni tofauti.